Obecnie na świecie żyje ponad 1,3 miliarda osób niepełnosprawnych. Chociaż są oni uważani za największą mniejszość na świecie, większość globalnego otoczenia nie jest dla nich dostępna. Najprostsza czynność może stać się wyzwaniem nie do pokonania: znalezienie drogi w nowym centrum handlowym, wizyta w muzeum, próba uzyskania informacji w banku lub w centrum medycznym, znalezienie najlepszego sposobu na dotarcie do obranego celu za pomocą transportu publicznego itp. Chociaż wiele dzisiejszych rozwiązań technologicznych ma na celu poprawę życia osób niepełnosprawnych, zbyt często są one jedynie bardzo ograniczonymi rozwiązaniami.
Już wiele lat temu zastanawiano się, jak skutecznie umożliwiać osobom niewidomym i słabowidzącym informacje o otaczającym ich otoczeniu, o tym jak mogą dotrzeć z jednego punktu do drugiego, gdzie się dokładnie znajdują. Pomysłów było wiele, ale nieustannie na przeszkodzie stały możliwości technologiczne, a precyzyjniej - ich brak czy ich niedoskonałości. Początki systemu nawigacji satelitarnej GPS datuje się na lata 70. XX wieku. System ten okazał się rewolucją. Dzięki niemu możemy wyznaczać pozycję odbiornika na mapie z ogromną precyzją. Jesteśmy w stanie korzystać z nawigacji w samochodach, na łodziach, czy po prostu idąc. Technologia ta okazała się jednak niewystarczająca w sytuacji, kiedy odbiornik (np. telefon komórkowy) nie „widzi” nadajników, czyli satelitów. W praktyce z tego systemu nie da się korzystać będąc wewnątrz budynków (czy szerzej: obiektów), a nawet pomiędzy nimi, kiedy są wysokie.
Kilkanaście lat temu pojawiły się rozwiązania, które miały na celu stworzyć alternatywę dla systemu GPS w budynkach. Między innymi izraelska firma Step-Hear stworzyła system o takiej samej nazwie, polegający na nadajnikach radiowych, tzw. bazach, i odbiornikach, które potocznie nazywamy „pilocikami”. Bazy umieszcza się w wybranych, istotnych miejscach w budynku. Użytkownik, wchodząc w zasięg bazy, zostaje o tym poinformowany poprzez wibrowanie pilocika. Po wciśnięciu przycisku baza odtworzy jeden z trzech nagranych komunikatów. Użytkownik może uzyskać informacje na przykład o tym, że właśnie znalazł się przy recepcji, po jego prawej stronie znajduje się toaleta, a po lewej pokój numer jeden. W ten sposób możliwe jest nawigowanie po obiekcie. Do tego rozwiązania niezbędny jest dedykowany pilocik.
W międzyczasie nastąpił ogromny postęp w dziedzinie rozwiązań mobilnych. Niemal każdy obecnie posiada co najmniej jeden telefon komórkowy – w roku 2021 96,9% Polaków korzystało z takiego telefonu[1]. Zdecydowana większość z nich (78%) to smartfony. Od wielu lat ulepszany jest standard komunikacji bezprzewodowej Bluetooth. Wraz z wersją 4 zaprezentowany został jej standard „LE” (low energy). Dzięki niemu nadajniki, kosztem obniżonego transferu i zasięgu, są w stanie pracować przez wiele miesięcy, a nawet lat na malutkich bateriach, w tym pastilkowych. Ta możliwość technologiczna otworzyła drzwi twórcom rozwiązań służących nawigowaniu po obiektach czy udostępnianiu wszelkiego rodzaju informacji. Okazało się, że w praktyce każdy posiadacz w miarę nowoczesnego smartfonu (wyposażonego w moduł Bluetooth) jest w stanie w sposób dynamiczny pozyskiwać informację o otoczeniu. Pierwotnym zamysłem, jaki stał za tą technologią (oprócz naturalnego jej rozwoju), było wykorzystanie jej w handlu. Klient w sklepie miał otrzymywać informację o tym, jakie towary mija, o promocjach itp. Niestety, aż na tyle standard LE nie pozwolił. Prędkość poruszania się osoby w markecie, ilość informacji, którą pozyskuje w określonym interwale czasu, znacznie przekraczała jej możliwości techniczne. Na takie usprawnienie musimy jeszcze poczekać. Niemniej obecny potencjał pozwala na skutecznie działanie w sytuacji, kiedy informacji do przekazania jest znacznie mniej niż pośród półek sklepowych. Okazało się, że technologia świetnie spisuje się, kiedy jej użytkownik ma otrzymać jedną informację co jakiś czas. W efekcie, jak już wspomniano, technologia świetnie się odnalazła w nawigowaniu po obiektach.
Obecnie najczęściej stosowane systemy nawigacji wewnątrzbudynkowej polegają na komunikowaniu się nadajników opartych o technologię Bluetooth Low Energy ze smartfonami z zainstalowanymi dedykowanymi aplikacjami.
YourWay to system wspomagający nawigację zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz obiektów. Jest oparty na sieci małych nadajników (beaconów) i ich komunikacji z aplikacją uruchamianą na smartfonach, która wykrywa nadajnik i informuje użytkownika o jego obecności. Jest wtedy w stanie odczytać zawartą tam informację. Dzięki temu niewidomy nie tylko wie jak się poruszać, ale też gdzie się znajduje. Może to być komunikat na temat urzędu, przed którym się znajduje, lub też bardziej rozbudowana, jak na przykład dane na temat obrazu, miejsca kultu czy zabytku.
System może się wydawać mało ekscytujący czy innowacyjny w kontekście istnienia i wykorzystania innych nowoczesnych technologii, ale w odniesieniu do skali ważności takich systemów w Polsce, jest niepowtarzalnym zjawiskiem.
Rozwój i wdrażanie technologii nadajników Beacon
Fundacja Szansa – Jesteśmy Razem tworzy systemy i oprogramowanie, natomiast firma Altix jest producentem i dystrybutorem tych urządzeń. Sama koncepcja systemu nie jest niczym nowym. Już wiele lat temu powstały rozwiązania odpowiadające za podobne wyzwania. Pierwsze próby zastosowania komercyjnego rozwiązania podjęto we wczesnych latach dwutysięcznych, z powodzeniem również w Polsce. Od tego czasu stworzono wiele innych systemów, jednak żaden z nich nie osiągnął takiego poziomu wsparcia osób z dysfunkcją wzroku, jak YourWay. Głównym powodem powstania tej konkretnej aplikacji (wcześniej o nazwie WhereIsMap) była potrzeba umożliwienia wyszukania planów tyflograficznych, które zaczęły się masowo pojawiać w budynkach, jednak trudno je było bezwzrokowo odnaleźć zarówno w pomieszczeniach wewnątrz, jak i na zewnątrz budynków. Zamontowanie nadajnika (beacon), niewielkiego urządzenia korzystającego z technologii Bluetooth, na planach tyflograficznych umożliwia użytkownikom smartfonów pozyskanie informacji, że znajdują się w jego pobliżu lub, jeżeli nadajnik jest wyposażony w głośnik, uzyskanie precyzyjnej informacji o jego pozycji. W efekcie użytkownik był w stanie odnaleźć oraz skorzystać z planu tyflograficznego, ale też sam plan okazał się jeszcze bardziej wartościowy.
YourWay powstał w odpowiedzi na wyzwania, z którymi zmagają się osoby niewidome i niedowidzące podczas samodzielnego poruszania się. Obecnie system ma na celu nie tylko znalezienie planów tyflograficznych, ale także zwiększa bezpieczeństwo dzięki komunikatom m.in. o schodach, windach, recepcjach, toaletach i potencjalnych zagrożeniach. Stosuje się go wewnątrz i na zewnątrz budynków, a także w przestrzeniach otwartych typu park. Informacje są przekazywane z wykorzystaniem technologii Bluetooth Low Energy. System zmieniał się - od pierwszej prostej generacji do bardziej zaawansowanej aplikacji, dostępnej od 2017 roku przez sklep Google Play i App Store. Aktualizacje, nowe funkcje i ciągły rozwój są kluczowymi elementami sukcesu tego systemu.
Wdrażanie nawigacji w obiektach
Istotną cechą systemu YourWay jest jego specjalizacja do nawigacji we wnętrzach budynków, chociaż jak najbardziej można je stosować w obiektach otwartych. Nadajniki Beacon, przemyślnie rozmieszczone w różnych punktach, pomagają użytkownikom w skutecznym nawigowaniu, dostarczając informacji takich jak numery pokoi, opis otoczenia, a nawet szczegóły dotyczące obszarów na zewnątrz budynków. Beacony są wodoodporne, nie ma więc przeciwwskazań do umieszczania ich na dworze. Nadajniki informują nie tylko o miejscach i obszarach takich jak strefa gastronomiczna, schody czy główne wejście, ale także o przedmiotach, na przykład o bankomacie, infokiosku czy po prostu planie tyflograficznym. Warto podkreślić znaczenie realizacji systemu zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, dzięki któremu mogą z niego korzystać nie tylko osoby z niepełnosprawnością wzroku, ale szersze grono odbiorców. Technologia YourWay jest dostępna dla wszystkich, również dla osób ze szczególnymi potrzebami, dlatego system jest ekonomicznie uzasadniony i zyskuje powszechną akceptację.
System hybrydowy a koszty
Biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe oraz funkcjonalne system jest hybrydowy – nadajniki mogą być bezdźwięczne, mogą mieć głośnik, przyciski itp. Nie można przy tym zapominać o elementach wyposażenia obiektów, w tym wymaganych przez prawo, tj.: linie prowadzące, pola uwagi, tabliczki na drzwi, tabliczki na poręcze, plany pomieszczeń itp. To wszystko powinno ze sobą współgrać i się uzupełniać. Nadajniki z głośnikami należy umieszczać w szczególnie istotnych miejscach, a tańsze i prostsze nadajniki bezdźwięczne w mniej skomplikowanych obszarach czy w miejscach gdzie nie jest kluczowe precyzyjne oznaczenie konkretnego miejsca lub można to zrobić w inny sposób (np. tabliczka na drzwiach). Przemyślane połączenie różnych elementów systemu pozwala na skuteczne wsparcie osoby w poruszaniu się po obiekcie w sposób bezpieczny, szybki oraz przede wszystkim przy zachowaniu jej autonomii, nie zabierając jej samodzielności.
Ogólny opis zasady działania
Aby korzystać z systemu, potrzebny jest telefon komórkowy wyposażony w aplikację YourWay, którą można bezpłatnie pobrać ze sklepu Android lub iOS. Ze względu na politykę bezpieczeństwa Google i Apple, aplikacja nie może działać w tle i musi być nieustannie włączona, aby odbierać sygnały z czujników. YourWay działa w oparciu o wydajną energetycznie technologię Bluetooth Low Energy. Czas działania pojedynczego nadajnika wynosi od dwóch do pięciu lat – tu kluczowe jest to, jak często nadajnik jest używany. Jedynym zadaniem każdego z nadajników jest emitowanie informacji, na przykład podawanie swojego indywidualnego numeru - jest to sygnalizowanie swojej obecności. Trzonem systemu jest baza danych dostępna dla aplikacji. Gdy smartfon znajdzie się w zasięgu nadajnika i odbierze nadawane przez niego informacje, może - w oparciu o bazę danych - poinformować jakie informacje są mu przypisane. Mogą to być komunikaty z informacjami merytorycznymi („stoisz przed obrazem „Bitwa pod Grunwaldem”, jest to obraz Matejki”) lub nawigacyjnymi („stoisz przed budynkiem, jesteś w holu głównym, po prawej stronie znajduje się winda”). Informacje te mogą mieć dowolną formę - krótkiego komunikatu, długiego opisu, dźwięku itp., a ponadto w aplikacji mogą znajdować się linki, zdjęcia czy nagrania dźwiękowe.
Dodatkowe funkcje aplikacji obejmują odczytywanie tagów NFC i kodów QR, które umożliwiają odczytywanie treści na przykład z drzwi lub planu tyflograficznego. W aplikacji znajduje się baza danych obiektów, w których wdrożono dostępność w części lub w całości. Dzięki temu użytkownik może dowiedzieć się, które obiekty w jego okolicy w wybranym mieście są dostępne i w jakim stopniu.
Nadajniki mogą posiadać zasilanie bateryjne lub mogą być podłączone do sieci elektrycznej, są wodoodporne i estetycznie wykonane.
Rodzaje znaczników YourWay
Znaczniki YourWay, jak i aplikacja YourWay mogą zostać dopasowane do potrzeb Zamawiających. Standardowymi modelami są:
YourWay Beacon. To malutki nadajnik o rozmiarach pudełka do zapałek, który sygnalizuje swoją obecność urządzeniom mobilnym z zainstalowaną aplikacją YourWay. Może dostarczyć dowolnych informacji tekstowych. Mogą to być informacje nawigacyjne opisujące miejsce, w którym znajduje się osoba niewidoma, lub merytoryczne, opisujące eksponat, budynek itd. Jego zaletą jest dyskrecja i niska cena. YourWay Beacon instalujemy tam, gdzie nie możemy zainstalować wersji z głośnikiem, który będzie przeszkadzać innym, lub tam, gdzie nie jest niezbędne precyzyjne lokalizowanie nadajnika za pomocą wydawanego przez niego dźwięku.
YourWay Plus. Różni się względem wersji Beacon tym, że nadajnik może sygnalizować swoją obecność za pomocą głośnika. Może się to dziać automatycznie, gdy w jego pobliżu znajdzie się urządzenie mobilne, lub na życzenie użytkownika. Oprócz opisowej informacji, osoba z dysfunkcją wzroku otrzymuje informację dźwiękową i może łatwiej zlokalizować nadajnik korzystając ze słuchu. Tę wersję nadajnika umieszczamy w ważnych nawigacyjnie miejscach, takich jak: wejścia, miejsca z planami tyflograficznymi czy punkty informacyjne i wszędzie tam, gdzie niezbędne jest precyzyjne zlokalizowanie nadajnika.
YourWay Box. To nadajnik z głośnikiem w większej obudowie, na której można umieścić przyciski, plan tyflograficzny i opisy brajlowskie. Tę najbardziej rozbudowaną wersję nadajnika można ulokować w punktach informacyjnych i innych kluczowych miejscach, gdzie oprócz informacji tekstowej i dźwiękowej ważne jest, aby osoba niewidoma mogła zapoznać się dotykowo z planem otoczenia.- YourWay NFC. To niewymagająca zasilania tabliczka z wypukłymi kontrastowymi literami i napisami w brajlu z wbudowanym niewielkim chipem, aktywującym aplikację w telefonie. Może przekazywać użytkownikowi aplikacji informacje nawigacyjne, merytoryczne lub audiodeskrypcyjne. Wystarczy, że zainteresowany zbliży się do YourWay NFC na odległość kilku centymetrów, a otrzyma właściwy komunikat. Przydatna do oznaczania drzwi lub eksponatów.
- YourWay Terminal. To plan tyflograficzny przedstawiający w formie wizualnej oraz wypukłej swoje otoczenie, wyposażony w moduły elektroniczne pozwalające m.in. na uruchamianie komunikatów głosowych, łączność z aplikacją YourWay, odczytywanie informacji na ekranie.
YourWayTotem. To solidny słupek wyposażony w moduł elektroniczny z tabliczką i przyciskiem na jego szczycie. Rozwiązanie stworzone z myślą o placach zabaw, gdzie dzieci i ich opiekunowie po wciśnięciu przycisku mogą usłyszeć opis otoczenia – bez potrzeby posiadania telefonu komórkowego.
Wnioski i dalsze możliwości
System YourWay jest innowacyjny i elastyczny, dzięki czemu sprawdza się w stale zmieniającym się krajobrazie technologicznym. Jest przykładem udanego wdrożenia technologii wspomagającej dla osób z niepełnosprawnością wzroku i różnymi specjalnymi potrzebami. Chcąc rozwijać ten system szukamy kolejnych rozwiązań, które poprawią komfort użytkowania, na przykład poprzez dostarczanie dodatkowych informacji. Ostatecznym celem podejmowanych działań jest stworzenie kompleksowego systemu nawigacji wewnątrz budynków, który sprzyjałby niezależności i dostępności dla wszystkich.
[1] Badanie opinii publicznej w zakresie funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych oraz preferencji konsumentów. Raport z badania klientów indywidualnych; Urząd Komunikacji Elektronicznej, 2021 r.